Độc đáo lễ cúng bến nước của người M’nông Gar

Hòa trong không khí thi đua sôi nổi lập thành tích chào mừng kỷ niệm 95 năm ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam; 50 năm Ngày chiến thắng Buôn Ma Thuột, giải phóng tỉnh Đắk Lắk; 50 năm ngày giải phóng huyện Lắk; tiến tới kỷ niệm 50 năm ngày giải phóng hoàn toàn Miền Nam, thống nhất đất nước; Chào mừng lễ hội cà phê Buôn Ma Thuột lần thứ 9 năm 2025. Sáng ngày 10/3, Ban Tổ chức Hội đua thuyền độc mộc huyện Lắk lần thứ 4 năm 2025 tổ chức trình diễn nghi lễ cúng bến nước của người M’nông Gar, tại bến nước Đắk Hoa, xã Đắk Phơi, huyện Lắk. Về tham dự có các đồng chí Đào Thị Thanh An – Phó Bí thư Thường trực Huyện uỷ, Chủ tịch HĐND huyện, Phó trưởng Ban chỉ đạo Hội đua thuyền độc mộc huyện Lắk lần thứ 4 năm 2025; đồng chí Nay Y Phú – Phó Bí thư Huyện uỷ, Chủ tịch UBND huyện, Phó trưởng Ban chỉ đạo, Trưởng Ban tổ chức Hội đua thuyền độc mộc huyện Lắk lần thứ 4 năm 2025; đồng chí Võ Thành Huệ – UVBTV, Phó Chủ tịch Thường trực UBND huyện, Phó Trưởng Ban Tổ chức Hội đua thuyền độc mộc huyện Lắk lần thứ 4 năm 2025; đồng chí Nguyễn Anh Tú – Phó Chủ tịch UBND huyện, Phó Trưởng Ban Tổ chức Hội đua thuyền độc mộc huyện Lắk lần thứ 4 năm 2025; cùng các đồng chí lãnh đạo BTV Huyện uỷ, thành viên Ban chỉ đạo Hội đua thuyền độc mộc huyện Lắk lần thứ 4 năm 2025; lãnh đạo đại diện Đảng uỷ, UBND xã Đăk Phơi; lãnh đạo đại diện các cơ quan, ban ngành, đoàn thể của huyện; đại diện Đảng ủy, Ủy ban nhân dân các xã, thị trấn Liên Sơn.

Lễ cúng bến nước của người M’nông Gar bao gồm 3 phần: cúng bến nước; cúng cầu sức khỏe tại ngã tư và khấn xua đuổi tà ma, xua đuổi những điều xui xẻo tại cổng chào (cửa ngõ vào buôn).

Ngày xưa, người M’nông ở Tây Nguyên sống du canh, du cư, thường xuyên phải đi tìm những vùng đất mới để sinh sống. Yêu cầu vùng đất được chọn là phải có nguồn nước. Khi tìm được nguồn nước trong lành thì cả buôn làng lập bến nước và tổ chức lễ cúng hằng năm. Dù hôm nay cuộc sống đã có nhiều thay đổi, nước máy, nước sạch đã được dẫn về từng buôn, nhưng người Mnông Gar vẫn lấy nước từ bến nước để chế rượu cần và thờ cúng yang. Theo truyền thống của người M’nông Gar vào ngày làm lễ cúng bến nước, ngay từ tờ mờ sáng, người dân trong buôn tập trung chuẩn bị lễ vật gồm: Rượu cần, đầu heo, tiết heo pha rượu, thịt heo, gan heo… Sau khi lễ vật chuẩn bị đầy đủ, thầy cúng cùng dân làng đến bến nước Đắk Hoa, buôn Pai Ar, xã Đắk Phơi – đây là bến đầu nguồn lâu đời ở vùng đất này để cúng bến nước. Tại đây, các lễ vật được bày ra, đặt đối diện với bến suối nước. Bên cạnh thầy cúng chủ trì lễ cúng còn có người phụ cúng và già làng, cả ba người ngồi trước mâm lễ vật, đội chiêng đứng hai bên. Thầy cúng đọc lời khấn: “Ơ Yang ơi, Yang nước, Yang suối, Yang sông, Yang đất, Yang trời, Yang núi hãy về đây chứng giám tấm lòng của bà con buôn trong buôn. Hôm nay, chúng con có chuẩn bị lễ vật dâng lên Yang, mời gọi thần linh xuống đây cùng chung vui, ăn mừng với buôn làng. Cầu mong thần linh thấy được lòng thành kính của bà con buôn làng. Chúng con cảm tạ Yang đã ban cho buôn làng nguồn nước sạch phục vụ đời sống, cầu mong Yang về ban cho buôn làng sức khỏe, con cháu luôn được khỏe mạnh…”.

Sau lời khấn, đội chiêng tấu lên bài chiêng Ngăn mời gọi Yang về. Kết thúc bài cúng và bài chiêng, thầy cúng lấy chén tiết heo pha rượu đổ một phần chén tiết vào nguồn nước suối và khấn cầu cho Yang phù hộ, bảo vệ con cháu trong buôn làng được bình an, có đủ nguồn nước phục vụ đời sống và sản xuất.

Tiếp theo thầy cúng cùng với phụ cúng, già làng cầm theo chén tiết heo pha rượu đi về hướng buôn làng, đến ngã tư đầu tiên, thầy cúng tiếp tục đổ một phần chén tiết heo pha rượu và đọc hết gia phả của các dòng họ sinh sống trong buôn nhằm mục đích để báo cáo với Yang hôm nay có những dòng họ này đã có lễ vật dâng lên Yang, cảm tạ Yang trong năm qua đã phù hộ cho dòng họ sức khỏe, có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, đồng thời cũng để Yang nắm được các dòng họ sinh sống trong buôn để tiếp tục bảo vệ, che chở…

Tiếp đó, thầy cúng, phụ cúng và già làng di chuyển đến cổng chào của buôn, đổ hết phần tiết heo pha rượu còn lại trong chén và đọc lời khấn với ý nghĩa: xua đuổi tà ma, ma quỷ, những điều xui xẻo, không sạch sẽ, không may mắn ra khỏi buôn làng để buôn làng được bình yên, không có những chuyện xui xẻo, đau ốm, bệnh tật xảy ra, để bà con trong buôn có cuộc sống ấm no, hạnh phúc…

Nghi lễ cúng kết thúc, thầy cúng về tại Nhà văn hóa cộng đồng buôn và không được phép quay trở lại bến nước vì sợ các Yang về sẽ nhập vào người thầy cúng. Trong quá trình thầy cúng di chuyển về buôn làng, đội chiêng diễn tấu các bài chiêng, thanh niên nam, nữ sẽ nhún nhảy theo nhịp chiêng, điệu múa xoang mừng hội, và sau đó thưởng thức tiết mục hát kể về bến nước theo làn điệu tôông tôông brơ brơ. Kết thúc nghi lễ mọi người cùng chung vui bên ché rượu cần và làn điệu chưng gông Por cùng điệu múa truyền thống sum họp. Vui mừng, phấn khởi và tự hào về truyền thống văn hoá của dân tộc mình chị H’Uynh Liêng hot, buôn Pai Ar, xã Đăk Phơi bày tỏ:

Lần đầu tiên đến với huyện Lắk và được xem các nghệ nhân trình diễn nghi lễ cúng bến nước anh Nguyễn Minh Thảo – du khách đến từ Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ:

Lễ cúng bến nước là một trong những phong tục tập quán lâu đời của đồng bào Tây Nguyên, là nét văn hóa truyền thống đặc sắc của người M’nông. Ngoài ý nghĩa tâm linh, lễ cúng bến nước còn là thông điệp giáo dục con cháu có ý thức, trách nhiệm bảo vệ nguồn nước, môi trường sinh thái, bảo vệ rừng….

Vy Thuỷ – Văn Hoan