Phục dựng di sản văn hoá phi vật thể quốc gia – lễ mừng thọ của người MNông

Cùng với nhiều nghi lễ, nghi thức của một vòng đời người từ khi sinh ra cho đến khi chết đi, với quan niệm tín ngưỡng đa thần người dân tộc M’nông ở huyện Lắk đặc biệt coi trọng nghi lễ mừng thọ, đây là nghi lễ thể hiện được sự biết ơn đến đấng sinh thành, nuôi dưỡng, giáo dục con cháu nên người. Để giữ gìn giá trị văn hóa của lễ mừng thọ của người M’nông. Sáng ngày 13/7/2023, Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk phối hợp Phòng Văn hóa thông tin huyện phục dựng di sản văn hoá phi vật thể quốc gia – Lễ mừng thọ của người M’nông năm 2023 tại Buôn Đung , xã Đắk Phơi. Người được tổ chức lễ mừng thọ cho lễ phục dựng lần này là ông Y Par Đắk Cắt – Buôn Đung, xã Đắk Phơi.

Theo phong tục truyền thống của đồng bào M’nông Gar ở buôn Đung, xã Đắk Phơi thì khi bố mẹ đã trên tuổi 60 thì con cái trong gia đình sẽ tổ chức lễ mừng thọ cho bố mẹ. Trước kia buổi lễ mừng thọ cho bố mẹ thường được người con gái cả tổ chức nhưng ngày nay tất cả người con đều được tổ chức lễ mừng thọ cho bố mẹ mình. Trong nghi lễ cúng mừng thọ của người M’Nông Gar gồm có các lễ vật: gồm một con heo, ba chén cơm, 1 ché rượu cần, một quả bầu khô đựng đầy nước được lấy từ suối nước đầu nguồn của suối Đak Liêng,…là những lễ vật Cúng Yàng (thần linh).

Khi tất cả các lễ vật được chuẩn bị đầy đủ thì các thủ tục của nghi lễ cúng mừng thọ sẽ bắt đầu. Chủ nhà sẽ mời khách uống rượu cần tâm sự chuyện trong gia đình dòng họ, cả gia đình cùng bên nhau ăn một bữa cơm thân mật, đợi đến giờ lành người được cúng sẽ cầm cần rượn quý và được thầy cúng cầu khấn mong thần linh phù hộ cho người được mừng thọ. Thầy cúng sẽ cầm một con gà trống nhúng chân con gà vào ché rượu cần và bôi lên trán người được mừng thọ có ý niệm như thần linh sẽ soi sáng, dẫn đường chỉ lối đến những điều may mắn, hạnh phúc; trao chiếc còng giống như một  tín vật của thần linh thể hiện sự gắn kết giữa con người với thần linh mong thần linh luôn ở bên cạnh che chở, phù hộ những điều tốt đẹp nhất.  Sau đó, các con cháu trong gia đình lần lượt thay phiên nhau tặng lễ vật cho người được mừng thọ. Lễ vật tặng thường là một bộ quần áo thổ cẩm truyền thống, chiếc còng, ché rượu cần… Tiếp đó, con cháu nói lời cầu chúc cho người được mừng thọ. Người được mừng thọ kể lại những công lao của bbos mẹ, ông bà đã chăm sóc, nuôi dạy con cháu trưởng thành, dặn dò khuyên bảo mọi người trong gia đình, buôn làng cùng nhau làm ăn phát triển kinh tế, giữ gìn bản sắc dân tộc và cùng nhau ngồi nghe người kể khan, thổi khèn. Xuyên suốt quá trình tổ chức nghi lễ, đội đánh chiêng sẽ diễn tấu chiêng liên tục cho đến khi lễ kết thúc.

Với những người con trong gia đình việc tổ chức lễ mừng thọ là dịp thể hiện tình cảm, sự biết ơn với bố mẹ, sự gắn kết tình cảm gia đình để cùng nhau đoàn kết hơn, yêu thương nhau hơn.

Lễ mừng thọ của người M’nông ra đời từ rất sớm, đây là nghi lễ hội tụ, kết tinh những giá trị truyền thống được đúc kết từ ngàn đời của một vùng đất, một dân tộc giàu truyền thống văn hoá. Theo đó, Năm 2022, “Tập quán xã hội và tín ngưỡng Lễ mừng thọ của người M’nông huyện Lắk” đã được công nhận di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia (theo Quyết định số 1841/QĐ-BVHTTDL, ngày 4/8/2022 của Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch).

Cuộc sống của người M’nông ở huyện Lắk gắn bó tự nhiên, tín ngưỡng tâm linh luôn được các thần núi, thần nước, thần rừng phù hộ, con người sống luôn có sự gắn kết giữa các thành viên trong gia đình; giữa gia đình với dòng tộc và dòng tộc với buôn làng. Vì vậy lễ mừng thọ là phong tục tập quán không thể thiếu được trong đời sống tâm linh của họ. Các hoạt động phục dựng lễ hội Mừng thọ sẽ như bảo tàng sống để giữ nguyên giá trị văn hóa bản sắc của người dân tộc M’nông đã được lưu truyền, kế thừa qua nhiều thế hệ.

H Yur Je + Văn Hoan